Μαΐστρος Παναγιώτης, Τα τρία κύματα μεταρρυθμίσεων της Δημόσιας Διοίκησης στην Ελλάδα, εκδόσεις Παπαζήση, 2009

…αποτελεί προφανή προϋπόθεση ομοθετικού προσανατολισμού των ατομικών αντιλήψεων των μελών, προκειμένου να δομηθεί η αναγκαία οργανωσιακή συναντίληψη (σελ. 55)
Κατά την Κ. Σπανού, η σημαντικότερη λειτουργία της επιμόρφωσης είναι η υποκίνηση και η κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού προς συλλογική επίλυση προβλημάτων. Η επιμόρφωση, ιδιαίτερα όταν απευθύνεται σε προσδιορισμένες ομάδες – στόχους και είναι πραγματικά διαρκής (με κάποια περιοδικότητα και διαδικασίες follow-up), συμβάλλει στην αξιοποίηση στελεχών που διατηρούν ένα πνεύμα πρωτοβουλίας και έχουν αποφύγει την αδρανοποίηση, παρά το γενικότερο αρνητικό κλίμα. (σελ. 60)

Η «ομοιοστατική δυνατότητα» ενός οργανισμού ή συστήματος τού επιτρέπει να αντιλαμβάνεται εγκαίρως και να αντιμετωπίζει τις μεταβολές των υφιστάμενων συνθηκών, προτού εξελιχθούν σε βαθμό που μπορεί να απειληθεί η ίδια η υπόστασή του. (σελ. 66)

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης είναι η έλλειψη συνέχειας και «θεσμικής μνήμης». (σελ. 118)

Γενικότερα, είναι αναγκαίο, αντί της προσωποπαγούς λειτουργίας τους, οι δομές, οι φορείς και οι θεσμοί να αποκτούν επαρκές ενδογενές δυναμικό, θεσμική μνήμη, μηχανισμούς ανάδρασης (feet back), διαφάνεια στη λειτουργία και θεσμική αναστοχαστικότητα (institutional reflexivity) που τους βοηθούν στο να αυτό-διορθώνονται. (σελ. 118)

Μια σημαντική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να εξαντλείται στην εκπόνηση του νόμου, των Προεδρικών Διαταγμάτων και των Υπουργικών Αποφάσεων, και ο εμπνευστής τους να περιμένει την εφαρμογή των ρυθμίσεων με την αποστολή εγκυκλίων… χρειάζεται πρόγραμμα εφαρμογής …με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. (σελ. 166)

Οι δομές που συγκροτούμε και οι διαδικασίες που εφαρμόζουμε «πιλοτικά», εάν πετύχουν, δεν προδικάζουν την επιτυχία της επανάληψης και της επέκτασής τους, γιατί, όπως έλεγε και ο Αντώνης Τρίτσης, στις πιλοτικές φάσεις αφιερώνουμε όλες τις δυνάμεις μας, γεγονός που δεν επαναλαμβάνεται στις επόμενες. (σελ. 167)

Το πολιτικό και το διοικητικό σύστημά μας, δίνει έμφαση μόνον στη διασφάλιση της νομιμότητας της διοικητικής δράσης. Η τυπική νομιμότητα ενεργειών είναι απαραίτητη, δεν μπορεί όμως να αποτελεί το αποκλειστικό μέτρο αξιολόγησης της διοίκησης. Η σύγχρονη διοίκηση της δημόσιας διοίκησης απαιτεί αποτελεσματικότητα, αποδοτικότητα, ποιότητα, διαφάνεια, λογοδοσία, και η προϋπόθεση για αυτές είναι ο αξιακός αναπροσανατολισμός της. (σελ. 182)

Αξιακός αναπροσανατολισμός: αναπροσανατολισμός στις αξίες που επηρεάζουν τις στάσεις και τις συμπεριφορές του ανθρώπινου δυναμικού των Υπηρεσιών.

Οι λειτουργίες της δημόσιας διοίκησης δεν συντονίζονται και είναι ασυμπτωτικές, από το επίπεδο των διπλανών γραφείων ενός οργανισμού και το επίπεδο των διευθύνσεων ενός Υπουργείου… (σελ. 189)

Πρόβλημα: Το χαμηλό γινόμενο «διαφάνεια επί ευελιξία»… Το παράλογο είναι ότι αρκετές φορές τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όταν ένας δημόσιος φορέας διασφαλίζει τη διαφάνεια, τον κατηγορούν για έλλειψη ευελιξίας και αποτελεσματικότητας, και όταν πετυχαίνει γρήγορο αποτέλεσμα, κατηγορείται για έλλειψη διαφάνειας. (σελ. 190)

Οι βορειοευρωπαϊκές χώρες ασκούν τη διοίκηση της δημόσιας διοίκησης με «μεσοχρόνιο σχεδιασμό και προγραμματισμό», ενώ η χώρα μας μαζί με άλλες νοτιοευρωπαϊκές χώρες με «διοίκηση κρίσεων»…

Μάλιστα, όχι απλώς «διοίκηση κρίσεων» (crisis management) αλλά «διοίκηση διά των κρίσεων» (management by crisis). Σε κάποιες περιπτώσεις, η μέθοδος αυτή έχει χρησιμοποιηθεί και για την προώθηση μιας μεταρρύθμισης (reform by crisis). (σελ. 196)

Ο μεταρρυθμιστής πρέπει να έχει συνολική και συστημική προσέγγιση, να αναπτύξει την πολιτική του κρίση, να οξύνει την ικανότητά του να ερμηνεύει τα συμφραζόμενα, να διαθέτει ένα όραμα για την κοινωνία, να είναι αξιόπιστος και να έχει αίσθηση του χρόνου… Είναι άκρως σημαντική η ικανότητα πειθούς εκ μέρους του μεταρρυθμιστή, η επικοινωνιακή του ικανότητα, η συνέπειά του, ο συμβολισμός των πράξεών του και η σχέση εμπιστοσύνης που καταφέρνει να δημιουργήσει με το ακροατήριό του… παράλληλα, πρέπει να βρει τρόπους προκειμένου να αποσταθεροποιήσει το status quo…

…ο μεταρρυθμιστής διαγιγνώσκει την υπάρχουσα κατάσταση, αναλύει και συνθέτει τα δεδομένα, προγραμματίζει τις ενέργειες· ταυτόχρονα, όμως, ως άνθρωπος είναι άκαμπτος με τις αρχές του, αλλά ανεκτικός στη διαφορετικότητα, φοβάται τους κινδύνους, αλλά δεν παραιτείται, θυμώνει με τους κυνικούς, αλλά δεν εκνευρίζεται, έχει αυτοκυριαρχία, αλλά δεν είναι «ξύλινος», παθιάζεται με τις ιδέες και ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο, αγαπά και δακρύζει, όπως κάθε φυσιολογικός άνθρωπος στην προσωπική ζωή του.

Ο Παβλώφ έδειξε με τα πειράματά του ότι τα ανακλαστικά δεν λειτουργούν με τη λογική αλλά με τις αισθήσεις και τις ψευδαισθήσεις. (σελ. 242)

Ιδιοτυπίες του ελληνικού δημόσιου μάνατζμεντ: «η διοίκηση διά των νόμων» (χωρίς, δηλ. να καταγράφει ένα σχέδιο / πρόγραμμα εφαρμογής), «το νομοθετικό εκκρεμές» (πολλαπλή στοχοθέτηση, χωρίς ιεράρχηση και με πολλές εξαιρέσεις και εν τέλει στρεβλώσεις), «η διά της διολισθήσεως μεταρρύθμιση»…

Η μεταρρύθμιση του διοικητικού συστήματος δεν είναι μόνο τεχνοκρατικό ζήτημα, μπορεί να γίνει, αν συμφέρει το πολιτικό μας σύστημα, και η αναβάθμιση και των δύο μπορεί να γίνει, μόνον εάν το αποφασίσει η κοινωνία μας. (σελ. 260)

Κατά την κεντροαριστερά των αρχών της δεκαετίας του 1980…: «η δημοκρατία πρέπει να στηρίζεται στο κοινοβούλιο, την τοπική αυτοδιοίκηση, το συνεταιριστικό και το συνδικαλιστικό κίνημα». Η έκφραση αυτή επιχειρούσε να συμπυκνώσει μια νέα πολιτική φιλοσοφία για τις δυνάμεις που ασκούν εξουσία στη διακυβέρνηση ενός τόπου, διαφορετική από την παραδοσιακή πολιτική εικόνα που είχαμε για την τυπική κοινοβουλευτική δημοκρατία… …έδωσε ιδιαίτερο βάρος στους εκτός της κυβερνητικής εξουσίας πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, με έμφαση στην τοπική αυτοδιοίκηση και το συνδικαλιστικό κίνημα. (σελ. 247)

Michael Sandel, Δικαιοσύνη - τι είναι σωστό; εκδόσεις Πόλις, 2011

Αρετή: καλλιέργεια των στάσεων και των διαθέσεων, των ιδιοτήτων του χαρακτήρα, στις οποίες στηρίζεται μια καλή κοινωνία. (σελ. 18)
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι οι αρχαίες θεωρίες περί δικαιοσύνης (π.χ. Αριστοτέλης) ξεκινούν από την αρετή, ενώ οι νεότερες από την ελευθερία (Καντ, 18^ος – Ρωλς, 20^ος)

Δικαιοσύνη, προσέγγιση με βάση τρία ιδεώδη (τρεις τρόποι καθορισμού του δίκαιου):

1) Μεγιστοποίηση ευημερίας
2) Σεβασμός της ελευθερίας
3) Καλλιέργεια της αρετής

Οικονομική κρίση 2008-2009, Αμερική.

Ο συνολικός πλούτος των αμερικανικών οικογενειών μειώθηκε κατά 11 τρισεκατομμύρια $ το 2008, ένα ποσό που ισούται με το αθροιστικό ετήσιο προϊόν της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. (σελ. 25)

Η πιο προκλητική περίπτωση ήταν η American International Group (AIG), ένας ασφαλιστικός γίγαντας που καταστράφηκε από τις ριψοκίνδυνες επενδύσεις της μονάδας των χρηματοοικονομικών προϊόντων. Παρότι είχε διασωθεί από μαζικές εισφορές κυβερνητικών επιχορηγήσεων (συνολικού ύψους 173 δισεκατομμυρίων δολαρίων), η εταιρεία πλήρωσε μπόνους αξίας 165 εκατομμυρίων δολαρίων σε διευθυντικά στελέχη, στο Τμήμα ακριβώς που προκάλεσε την κρίση. (σελ. 26)

2008: Το ανώτερο 10% των αμερικανικών νοικοκυριών λαμβάνει το 42% του όλου εισοδήματος και κατέχει το 71% του όλου πλούτου. (σελ. 87)

Ωφελιμιστικό επιχείρημα για τις αγορές:

Όταν δύο άτομα κάνουν μια συμφωνία, και τα δύο κερδίζουν. Εφόσον η συμφωνία τους βελτιώνει την κατάσταση και των δύο χωρίς να πλήττει κανέναν άλλον, αυτό αυξάνει ασφαλώς τη γενική ωφέλεια.

Οι διαβουλεύσεις αντλούν στοιχεία από τις ανόμοιες εμπειρίες ζωής που φέρουν τα άτομα από διαφορετικά στρώματα και κοινωνικές κατηγορίες.

Ζαν Ζακ Ρουσσώ (1712-1778)

Στο Κοινωνικό Συμβόλαιο (1762), υποστηρίζει ότι η μετατροπή ενός πολιτικού καθήκοντος (στρατιωτική υποχρέωση, ένορκος σε δικαστήριο κ.α.) σε αγοραίο αγαθό δεν αυξάνει την ελευθερία, αλλά την υπονομεύει. (σελ. 127)

Αντιλαμβανόμαστε συνήθως το Κράτος, με τους δεσμευτικούς του νόμους και τις ρυθμίσεις, ως τη σφαίρα της εξουσίας και του καταναγκασμού· και βλέπουμε την αγορά, με τις εκούσιες συναλλαγές της, ως τη σφαίρα της ελευθερίας. Ο Ρουσσώ θα έλεγε ότι αυτό αντιστρέφει την πραγματικότητα – σε ότι αφορά τουλάχιστον τα πολιτικά αγαθά. (σελ. 127)

Ελευθεριακή ερμηνεία της Δικαιοσύνης:

Δικαιοσύνη είναι ο σεβασμός της ελευθερίας. Η προσέγγιση αυτή πρεσβεύει ότι η δικαιοσύνη απαιτεί τον σεβασμό οποιασδήποτε επιλογής κάνουν τα άτομα, εφόσον οι επιλογές τους δεν παραβιάζουν τα δικαιώματα κανενός άλλου.
… οι επιλογές που γίνονται υπό πίεση, ή ελλείψει επαρκούς γνώσης, δεν είναι αλιθηνά ελεύθερες…

Τζων Λοκ (1632-1704)

Θεωρητικός των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και της περιορισμένης κυβέρνησης.

Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804)

Υποστηρίζει ότι η ηθική δεν αφορά τη μεγιστοποίηση της ευτυχίας ή οποιουδήποτε άλλου σκοπού. Αφορά, αντιθέτως, τον σεβασμό προς τα πρόσωπα ως σκοπούς καθεαυτούς. Ο Καντ απορρίπτει τον ωφελιμισμό. Πίστευε ότι οι ωφελιμιστές σφάλλουν όταν θεωρούν ότι η δικαιοσύνη και η ηθική έχουν ως αντικείμενο τη μεγιστοποίηση της ευτυχίας. Το γεγονός και μόνο ότι κάτι προσφέρει ευχαρίστηση σε πολλά άτομα δεν το καθιστά δίκαιο.
… η ηθική δεν μπορεί να στηρίζεται σε εμπειρικά κριτήρια, όπως τα συμφέροντα, οι ορέξεις, οι επιθυμίες και οι προτιμήσεις που έχουν τα άτομα σε μια δεδομένη στιγμή.

Η απαιτητική αντίληψη του Καντ για την ελευθερία:

Για τον Καντ, κάθε φορά που η συμπεριφορά μας καθορίζεται βιολογικά (πείνα, δίψα…) ή διαμορφώνεται κοινωνικά (διαφήμιση…) δεν είναι αληθινά ελεύθερη.
Ενεργούμε αυτόνομα όταν ενεργούμε σύμφωνα μ’ έναν νόμο που δίνουμε στον εαυτό μας – όχι σύμφωνα με τις επιταγές της φύσης ή των κοινωνικών συμβάσεων. Εφόσον, λοιπόν, δεν υπάρχει αυτονομία δεν μπορεί να υπάρξει και ηθική ευθύνη.

Ενεργώ ελεύθερα όχι όταν επιλέγω τα καλύτερα μέσα για έναν δεδομένο σκοπό (έναν σκοπό που έχει καθοριστεί εξωτερικά – από άλλους ή καθορίζεται βιολογικά ή κοινωνικά…), αλλά, όταν επιλέγω τον ίδιο το σκοπό, για χάρη του ίδιου του σκοπού.

Κατά τον Καντ, όταν αξιολογούμε την ηθική αξία μιας πράξης, αξιολογούμε το κίνητρο με βάση το οποίο έγινε, όχι τις συνέπειες που επιφέρει.

Το κίνητρο που προσδίδει ηθική αξία σε μια πράξη είναι το κίνητρο του καθήκοντος, το οποίο για τον Καντ προϋποθέτει ότι κάνουμε το σωστό για το σωστό λόγο. Αν ενεργούμε με βάση κάποιο άλλο κίνητρο πέρα από το καθήκον, π.χ. για ιδιοτελείς λόγους, η πράξη μας στερείται ηθικής αξίας. (σελ. 160)

Το κίνητρο του καθήκοντος, ο Καντ το αντιδιαστέλλει με τα «κίνητρα των ορμών» (επιθυμίες, προτιμήσεις, ορέξεις…) και επιμένει ότι μόνο οι πράξεις που υποκινούνται από το κίνητρο του καθήκοντος έχουν ηθική αξία. Μόνο, λοιπόν, το κίνητρο του καθήκοντος – το να κάνουμε μια πράξη επειδή είναι σωστή, όχι επειδή είναι χρήσιμη ή βολική – προσδίδει ηθική αξία σε μια πράξη.

Ο αλτρουιστής του Καντ: Αν ένας άνθρωπος προσφέρει βοήθεια σε άλλους ανθρώπους λόγω της ευχαρίστησης που αποκομίζει και μόνο, τότε η πράξη του στερείται ηθικής αξίας. Αλλά, αν αναγνωρίζει ότι έχει ένα καθήκον να βοηθά τους συνανθρώπους του και δρα με βάση αυτό το καθήκον, τότε η ευχαρίστηση που αντλεί από αυτό δεν είναι ηθικά επιλήψιμη.

Στην πράξη, φυσικά, το καθήκον και η επιθυμία συχνά συνυπάρχουν. Είναι δύσκολο πολλές φορές να ξεδιαλύνουμε τα κίνητρα του ίδιου μας του εαυτού, πόσω μάλλον τα κίνητρα άλλων ατόμων. Ο Καντ δεν αρνείται αυτό το γεγονός.

Ηθική: καθήκον εναντίον ορμής/επιθυμίας

Ελευθερία:Αυτονομία εναντίον ετερονομίας
Λόγος:Κατηγορική εναντίον υποθετικής προστακτικής

Αν η πράξη είναι καλή μόνο ως μέσο για κάτι άλλο, τότε η προστακτική είναι υποθετική (π.χ. αν θες να έχεις καλή φήμη ως επιχείρηση, τότε να μεταχειρίζεσαι τίμια τους πελάτες σου). Αν, όμως, η πράξη είναι καθεαυτήν καλή, είναι συνεπώς αναγκαίο αξίωμα μια θέλησης η οποία αφ’ εαυτής συμφωνεί με τη λογική, τότε η προστακτική είναι κατηγορική. (σελ. 169-170)

Κατηγορικό, είναι ότι είναι απόλυτο, απροϋπόθετο – χωρίς να αναφέρεται σε οποιονδήποτε άλλο σκοπό ή χωρίς να εξαρτάται από οποιονδήποτε άλλο σκοπό.

1^η Κατηγορική προστακτική: «Πράττε μόνο σύμφωνα με έναν γνώμονα[1], μέσω του οποίου μπορείς συνάμα να θέλεις, αυτός ο γνώμονας να γίνει καθολικός νόμος».
2^η Κατηγορική προστακτική: Να μεταχειρίζεστε τα πρόσωπα ως σκοπούς: «Πράττε έτσι ώστε να χρησιμοποιείς την ανθρωπότητα, τόσο στο πρόσωπό σου όσο και στο πρόσωπο κάθε άλλου ανθρώπου, πάντα ταυτόχρονα ως σκοπό και ποτέ μόνο ως μέσο».

Ο Καντ απορρίπτει τον ωφελιμισμό ως βάση (όχι μόνο για την προσωπική ηθική αλλά και) για τη νομοθεσία (σελ. 195)

Εφόσον οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τον εμπειρικό σκοπό της ευτυχίας και το περιεχόμενό της, η ωφέλεια δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων.

Τζων Ρωλς (John Rawls, 1921-2002), αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος

Ως εκούσιες πράξεις, τα συμβόλαια εκφράζουν την αυτονομία μας· οι υποχρεώσεις που δημιουργούν έχουν βάρος επειδή είναι αυτοεπιβαλλόμενες –τις επιβάλλουμε ελεύθερα στον εαυτό μας.

Ως μέσα αμοιβαίου οφέλους, τα συμβόλαια στηρίζονται στην ιδέα της αμοιβαιότητας· η υποχρέωσή μας να τα εκπληρώσουμε πηγάζει από την υποχρέωσή μας να ανταμείψουμε άλλα άτομα για τα οφέλη που μας παρέχουν.

Τα συμβόλαια αντλούν την ηθική τους δύναμη από δύο διαφορετικά ιδανικά, την αυτονομία και την αμοιβαιότητα. Αλλά τα περισσότερα πραγματικά συμβόλαια δεν εκφράζουν επαρκώς αυτά τα ιδανικά.

Η σημασία μιας συνεισφοράς (και η αμοιβή της) εξαρτάται από τις ιδιότητες που τυχαίνει να εκτιμά μια δεδομένη κοινωνία σε δεδομένη χρονική περίοδο.

… σε μια αξιοκρατική κοινωνία, οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η εγκόσμια επιτυχία αντανακλά την αξία μας· αυτή η ιδέα δεν ξεριζώνεται εύκολα.

Ο Μίλτον Φρίντμαν (στο βιβλίο του, Free to choose, 1980) αναγνώρισε ότι όσοι μεγαλώνουν σε πλούσιες οικογένειες και φοιτούν στα σχολεία των ελίτ έχουν ένα άδικο πλεονέκτημα σε βάρος εκείνων που προέρχονται από λιγότερο προνομιούχα περιβάλλοντα. Παραδέχθηκε επίσης ότι όσοι κληρονομούν ταλέντα και χαρίσματα χωρίς να κάνουν τίποτε οι ίδιοι, έχουν ένα άδικο πλεονέκτημα σε βάρος των υπολοίπων. Σε αντίθεση με τον Ρωλς, ωστόσο, ο Φρίντμαν επέμεινε ότι δεν θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διορθώσουμε αυτή την αδικία. Απεναντίας, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μ’ αυτήν… η ζωή δεν είναι δίκαιη…

Η πολιτική των θετικών διακρίσεων (που ευνοεί υποψηφίους από μειονότητες – ή λόγω φύλου π.χ. ποσόστωση γυναικών σε συμβούλια), σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, οφείλεται:

α) στη διόρθωση μεροληπτικών στοιχείων κατά τη διαδικασία της τυποποιημένης αξιολόγησης (π.χ. εξετάσεις, επιλογή)
β) στην αποκατάσταση αδικιών του παρελθόντος
γ) στην προαγωγή της ποικιλομορφίας

Η αλαζονική υπόθεση, η οποία, άλλωστε, είναι διαδεδομένη στις αξιοκρατικές κοινωνίες, ότι η επιτυχία είναι το επιστέγασμα της αρετής, ότι οι πλούσιοι είναι πλούσιοι επειδή είναι πιο άξιοι από του φτωχούς, δεν λαμβάνει υπόψη της ότι δεν είναι δικό μας επίτευγμα το ότι ζούμε σε μια κοινωνία που τυχαίνει να εκτιμά τις ιδιαίτερες δεξιότητές μας. Αυτό είναι τεκμήριο της καλής μας τύχης, όχι της αρετής μας. (σελ. 251)

Η πεποίθηση ότι οι δουλειές και οι ευκαιρίες ανταμείβουν τους άξιους έχει βαθιές ρίζες. Η πεποίθηση αυτή έχει και θετικές και αρνητικές συνέπειες… Η δύναμή της στέκεται εμπόδιο στην κοινωνική αλληλεγγύη· όσο περισσότερο θεωρούμε την επιτυχία μας δικό μας έργο, τόσο μικρότερη ευθύνη νιώθουμε για εκείνους που υστερούν. (σελ. 251-252)

Ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι για να καθορίσουμε τη δίκαιη κατανομή ενός αγαθού, θα πρέπει να εξετάσουμε το τέλος, ή το σκοπό, του αγαθού που κατανέμεται (π.χ. τους καλύτερους αυλούς τους δίνουμε στους καλύτερους αυλιτές) [σελ.265]

Κατά τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η δικαιοσύνη πρέπει να είναι τελεολογική: Ποιος ο σκοπός του αυλού; Να παίζει ωραία μουσική. Για να επιτευχθεί ο σκοπός, θα πρέπει ο καλύτερος αυλός να δοθεί στον καλύτερο αυλιτή.

Η δικαιοσύνη, λειτουργώντας με τον τρόπο αυτό, απονέμει τιμές.

Οι διαμάχες για τη δικαιοσύνη και τα δικαιώματα είναι συχνά διαμάχες για τον σκοπό (το «τέλος») ενός κοινωνικού θεσμού, οι οποίες με τη σειρά τους εκφράζουν συγκρουόμενες αντιλήψεις για τις αρετές που θα πρέπει να τιμά και να ανταμείβει ο θεσμός. (σελ. 269)

Σκοπός ύπαρξης της πολιτικής κοινότητας:

- προστασία της ιδιοκτησίας / προώθηση της οικονομικής ευημερίας (ολιγαρχικοί)
-Η εκπλήρωση των επιθυμιών της πλειοψηφίας (Δημοκρατικοί)
-Η καλλιέργεια της αρετής των πολιτών (Αριστοτέλης) –να διαβουλεύονται για το κοινό αγαθό, να διαμορφώνουν πολιτική κρίση, να συμμετέχουν στην αυτοδιοίκηση, να ενδιαφέρονται για το πεπρωμένο της κοινότητας ως όλου.

Για τον Αριστοτέλη, η πολιτική δεν είναι απλώς οικονομία με άλλα μέσα. Ο σκοπός της είναι ανώτερος από τη μεγιστοποίηση της ωφέλειας ή την καθιέρωση δίκαιων κανόνων για την προώθηση ατομικών συμφερόντων. Είναι, απεναντίας, μια έκφραση της φύσης μας, μια ευκαιρία για την εκδίπλωση των ανθρώπινων ικανοτήτων μας, μια ουσιώδης άποψη της καλής ζωής.

Για τον Αριστοτέλη, οι νόμοι της πόλης ενσταλάζουν καλές συνήθειες, διαπλάθουν καλούς χαρακτήρες και μας βάζουν στο δρόμο της πολιτικής αρετής. Η ζωή του πολίτη μάς επιτρέπει να ασκήσουμε τις ικανότητες της διαβούλευσης και της φρόνησης (κρίσης) που διαφορετικά θα παρέμεναν σε υπνώττουσα κατάσταση. (σελ. 280)

Ο Τζων Λωκ, υποστήριξε ότι η νόμιμη διακυβέρνηση πρέπει να βασίζεται στη συγκατάθεση (η ιδέα του εαυτού που επιλέγει).

Η Καντιανή αυτονομία είναι πιο απαιτητική από τη συγκατάθεση. Όταν θέλω τον ηθικό νόμο, δεν επιλέγω απλώς με βάση τις τυχαίες επιθυμίες μου ή τα δεσμά της πίστης μου. Αντιθέτως, αποστασιοποιούμαι από τα ιδιαίτερα συμφέροντα και τις προσδέσεις μου, και βούλομαι ως κοινωνός του καθαρού πρακτικού λόγου. (σελ. 300-301)

Κατά τον Ρωλς, οι υποχρεώσεις μπορούν να προκύψουν με δύο μόνο τρόπους –ως φυσικά καθήκοντα που έχουμε προς τα ανθρώπινα όντα ως τέτοια[2], και ως εκούσιες υποχρεώσεις που αναλαμβάνουμε με την συναίνεσή μας.

---

[1] Γνώμονας: κανόνας, μια αρχή που ορίζει τον λόγο για την πράξη σου.

[2] Περιλαμβάνουν το καθήκον να φερόμαστε στα πρόσωπα με σεβασμό, να φερόμαστε δίκαια, να αποφεύγουμε τη βία και ούτω καθεξής.

Ken Robinson, Αλλη Λογική, εκδόσεις Εν πλώ, Δεκ. 2011

Σελ. 17

Ο οικονομολόγος Τζ. Κ. Γκάλμπρεθ έλεγε ότι ο πρωταρχικός σκοπός της οικονομικής πρόγνωσης είναι να κάνει την αστρολογία να φαίνεται αξιοσέβαστη.

Σελ. 19

Φαντασία: πρόκειται για τη διαδικασία ανάδυσης στο νου πραγμάτων που δεν είναι παρόντα στις αισθήσεις μας.
Δημιουργικότητα: είναι η διαδικασία ανάπτυξης πρωτογενών ιδεών που έχουν αξία.
Καινοτομία: πρόκειται για τη διαδικασία που θέτει τις νέες ιδέες σε εφαρμογή.

Σελ. 23

Είναι βασικό η παιδεία και η εκπαίδευση να καταστήσει τους ανθρώπους πιο ευέλικτους και προσαρμοστικούς, ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν να ανταποκρίνονται στις μετεξελισσόμενες αγορές.

Σελ. 23

Τον Δεκέμβριο του 1862, ο Αβραάμ Λίνκολν εκφώνησε τη δεύτερη ετήσια ομιλία του στο Κογκρέσο. Μιλούσε ένα μήνα πριν υπογράψει τη διακήρυξη της Απελευθέρωσης και στο μήνυμα του παρότρυνε το Κογκρέσο να δει τη κατάσταση με νέα ματιά. Έλεγε: «Τα δόγματα του ήρεμου παρελθόντος είναι αναντίστοιχα με το θυελλώδες μας παρόν. Οι δυσκολίες συσσωρεύονται η μια πάνω στην άλλη. Οι συνθήκες είναι νέες, γι’ αυτό μας καλούν να σκεφτούμε και να ενεργήσουμε με τρόπο νέο. Πρέπει να αποτινάξουμε προϊδεασμούς και κατόπιν να σώσουμε τη χώρα μας».

Σελ. 25

Μαζικά συστήματα δημόσιας εκπαίδευσης αναπτύχθηκαν πρωταρχικά για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της Βιομηχανικής Επανάστασης και αντικατόπτριζαν, με πολλούς τρόπους, τις αρχές της βιομηχανικής παραγωγής. Ήταν μονοδιάστατα και έδιναν έμφαση στη συμμορφία και τη θεσμοποίηση.

Σελ. 27

Ο Λίνκολν έλεγε ότι δεν αρκεί να σκεφτόμαστε διαφορετικά πρέπει και να ενεργήσουμε με τρόπο διαφορετικό.

Σελ. 28

Όπως λέει ο Thomas Friedman, συγγραφέας του βιβλίου World is flat, ¨εκείνοι που περιμένουν να τελειώσει η ύφεση, ώστε να τους δώσει κάποιος δουλειά, ενδέχεται να περιμένουν πολύ».

Σελ. 30-31

Οι περιουσίες σωριάζονται ή ανορθώνονται ανάλογα με το πόσο καλά προσαρμόζονται στις εναλλασσόμενες συνθήκες.

Οι αυτοκρατορίες τείνουν να καταρρέουν απότομα, παρά να παρακμάζουν σταδιακά. Σκεφτείτε τη Σοβιετική Ένωση και την ταχύτατη αποσύνθεσή της τη δεκαετία του ’80 και του ’90.

Σ’ έναν κόσμο, όπου η ισόβια απασχόληση στο ίδιο επάγγελμα αποτελεί παρελθόν, η δημιουργικότητα δεν είναι πολυτέλεια είναι απαραίτητο στοιχείο για την προσωπική ασφάλεια και πληρότητα.

Σελ. 33

Οι επιχειρηματίες παραπονούνται πως η εκπαίδευση δεν παράγει το είδος εκείνο των ανθρώπων που χρειάζονται επειγόντως: ανθρώπους με περίσκεψη, δημιουργικότητα, αυτοπεποίθηση^. ανθρώπους εγγράμματους, με γνώσεις αριθμητικής, που να μπορούν να αναλύουν πληροφορίες, να μπορούν να παράγουν ιδέες δικές τους και να βοηθούν στην υλοποίησή τους^. ανθρώπους που να μπορούν να επικοινωνούν με σαφήνεια και να συνεργάζονται καλά με τους γύρω τους. 

Σελ. 37

«Μέχρι το 2040 περίπου, θα υπάρχει κάποιο backup του εγκεφάλου μας κάπου σε κάποιο υπολογιστή, οπότε όταν πεθάνουμε δεν πρόκειται να βλαφτεί ιδιαίτερα η καριέρα μας…» Ian Pearson.

Σελ. 46

Νανοτεχνολογία…
Νανόμετρο=10^{-9 m} (ένα δισεκατομμυριοστό του μέτρου).
Ένα νανόμετρο είναι χονδρικά το μήκος που αυξάνονται τα γένια ενός άνδρα σε ένα δευτερόλεπτο…
Πικόμετρο: ένα χιλιοστό του νανόμετρου
Αττόμετρο: ένα εκατομμυριοστό του νανόμετρου
Φαμτόμετρο ένα δισεκατομμυριοστό του νανόμετρου.

Σελ. 61

Η Cisco Systems προμηθεύει εξοπλισμό δικτύου ίντερνετ. Τον Νοέμβριο του 2000 η χρηματιστηριακή αξία της Cisco ήταν 400 δισεκατομμύρια δολάρια, αξία μεγαλύτερη από το άθροισμα της αξίας όλων των αυτοκινητοβιομηχανιών του κόσμου, των βιομηχανιών χάλυβα, των επιχειρήσεων αλουμινίου και των αεροναυπηγικών βιομηχανιών μαζί.

Σελ. 69

Ο Πικάσο είπε κάποτε ότι όλα τα παιδιά γεννιούνται καλλιτέχνες: το πρόβλημα είναι να παραμείνουμε καλλιτέχνες καθώς μεγαλώνουμε.

Σελ. 70

Οι περισσότερες χώρες θέτουν σε εφαρμογή μια διπλή στρατηγική στην εκπαίδευση: Η πρώτη είναι να αυξήσουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση – ιδιαίτερα τον αριθμό των ανθρώπων που φοιτούν στο Πανεπιστήμιο. Η δεύτερη στρατηγική είναι η αναβάθμιση των προτύπων.
Η εκπαίδευση δεν είναι μια αμερόληπτη διαδικασία ανάπτυξης των φυσικών ικανοτήτων των ανθρώπων, κι ούτε ποτέ ήταν. Τα συστήματα της μαζικής εκπαίδευσης χτίστηκαν πάνω σε δύο πυλώνες. Ο πρώτος είναι οικονομικός: διαμορφώθηκαν από συγκεκριμένες προϋποθέσεις των αγορών εργασίας, πολλές από τις οποίες είναι σήμερα απελπιστικά παρωχημένες. Ο δεύτερος είναι διανοητικός: διαμορφώθηκαν συνάμα και από κάποιες συγκεκριμένες ιδέες γύρω από την ακαδημαϊκή νοημοσύνη, οι οποίες υποτιμούν άλλες ικανότητες εξίσου σημαντικές, ιδιαίτερα για τη δημιουργικότητα και την καινοτομία.

Σελ. 72

Η ακαδημαϊκή μόρφωση είναι επίσης και ένα είδος νομίσματος: έχει μια συναλλακτική αξία στην αγορά εργασίας ή στην ακόμα υψηλότερη εκπαίδευση. Η αξία του, όπως και η αξία όλων των νομισμάτων, μπορεί να ανέβει ή να κατέβει, ανάλογα με τις συνθήκες της αγοράς και με τη ρευστότητα που υπάρχει σ’ αυτό το νόμισμα.
Σύμφωνα με την UNESCO, ο αριθμός των ανθρώπων που θα αποκτήσουν επίσημα εκπαιδευτικά προσόντα μέσα στα επόμενα 30 χρόνια, θα ξεπεράσει το άθροισμα των πεπαιδευμένων απ’ αρχής της ιστορίας. Κατά συνέπεια, η αγοραστική αξία των πτυχίων κατρακυλά.

Σελ. 75

Για κάποιους σκαπανείς της μαζικής εκπαίδευσης, τα σχολεία ήταν ένας τρόπος να βρουν ανταπόκριση οι προσδοκίες της εργατικής τάξης και να λυτρωθούν τα μέλη της από τη φτώχια. Άλλοι είδαν την εκπαίδευση ως τον καλύτερο τρόπο να προωθήσουν τις αξίες και τις ευκαιρίες που υποτίθεται ότι βρίσκονται στον πυρήνα των υγιών δημοκρατιών. Κάποιοι είδαν στην προοπτική για εκπαίδευση όλων, τη φυσική εκπλήρωση των αρχών του Συντάγματος. Άλλοι είδαν τη μαζική εκπαίδευση λιγότερο ιδεαλιστικά, ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο εμποτισμού της εργατικής τάξης με τις συνήθειες και την πειθαρχία που είναι απαραίτητες για τη βιομηχανική παραγωγή.   

Σελ. 79

Η ιδέα της γραμμικότητας στην εκπαίδευση: Αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση ως μια προετοιμασία για κάτι που πρόκειται να γίνει αργότερα. Αυτό το σύστημα αποκαλείται ενίοτε προ-συσσωρευτικό μοντέλο εκπαίδευσης: συσσωρεύεις τους εκπαιδευτικούς σου πόρους στην αρχή της ζωής σου και στη συνέχεια τους ξοδεύει λίγο-λίγο, καθώς μεγαλώνεις. Το μοντέλο αυτό κάποιοι το αποκαλούν και μοντέλο ρεζερβουάρ: στα νιάτα σου φουλάρεις το ρεζερβουάρ των εκπαιδευτικών καυσίμων σου με ποσότητα, που υποτίθεται ότι θα σου φτάσει για το ταξίδι της υπόλοιπης ζωής σου. Στην πράξη βέβαια, οι περισσότεροι άνθρωποι αφήνουν το σχολείο πίσω τους με μισογεμισμένο ρεζερβουάρ – έχουν πάρει μια απλώς βασική ποσότητα και αν στο δρόμο ξεμείνουν, είναι πολύ λίγα τα διαθέσιμα βενζινάδικα…

Σελ. 83

Σηπτική εστίαση: είναι η τάση να κοιτάζει κανείς ένα πρόβλημα, ξέχωρα από το γενικότερό του πλαίσιο.
Η αντιμετώπιση ενός προβλήματος και η προσπάθεια επίλυσής του, όταν δεν υπερβεί την παγίδα της σηπτικής εστίασης οδηγεί στην επίλυσή του με παράπλευρο, όμως, επιγενόμενο την ανάδυση ενός νέου, ενός άλλου προβλήματος. Το να λύνεις ένα πρόβλημα, προκαλώντας κάποιο άλλο, δεν αποτελεί λύση.

Σελ. 88

Η εκπαίδευση έχει τρεις βασικούς ρόλους:
Προσωπικός: ανάπτυξη προσωπικών ταλέντων και ευαισθησιών.
Πολιτιστικός: εμβάθυνση της κατανόησής μας για τον κόσμο.
Οικονομικός: απόκτηση των απαιτούμενων δεξιοτήτων για τον βιοπορισμό και την οικονομική παραγωγικότητα.

Σελ.97

Με στοιχεία του έτους 2009, στις ΗΠΑ, κατά μέσο όρο, η συντήρηση ενός τροφίμου στη φυλακή κοστίζει 29.000 δολάρια τον χρόνο, τη στιγμή που το αντίστοιχο ποσό για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπολογίζεται στα 9.000 δολάρια.

Σελ. 99

Σε πολλές χώρες παρουσιάζεται μια ανησυχητική τάση προς τη δυσφορία και την επιθετικότητα μεταξύ των νέων ανθρώπων στα σχολεία. Για παράδειγμα στη Μεγάλη Βρετανία οι στατιστικές δείχνουν πως το 2009, 17.000 μαθητές αποβλήθηκαν από τα σχολεία εξαιτίας επιθέσεων φυσικής βίας προς ενηλίκους.

Σελ. 101

Δεν μαθαίνουμε τους ανθρώπους να διαχειρίζονται την αποτυχία, και αυτό συνιστά θεμελιώδη παράλειψη.

Σελ. 103

«Κάθε αλήθεια περνά από τρία στάδια: Αρχικά γίνεται αντικείμενο εμπαιγμού. Κατόπιν, γίνεται αντικείμενο σφοδρής εναντίωσης. Και τέλος γίνεται αποδεκτή ως αυταπόδεικτη»
Arthur Schopenhauer (1788-1860)

Σελ. 112

Μια αλλαγή παραδείγματος τείνει να ακολουθεί χαρακτηριστική τροχιά. Πυροδοτείται από νέες ιδέες που αναδιαμορφώνουν τους βασικούς μας τρόπους σκέψης. Αρχικά, υπάρχει μια περίοδος απύθμενης πνευματικής αβεβαιότητας και έξαψης, καθώς οι νέες ιδέες εφαρμόζονται, τανύζονται και δοκιμάζονται σε πολλά διαφορετικά ερευνητικά πεδία. Εν τέλει, οι επαναστατικοί τρόποι σκέψης αρχίζουν να κατακάθονται και οι πραγματικές τους δυνατότητες ξεκαθαρίζονται και εδραιώνονται περισσότερο. Γίνονται τμήμα του νέου παραδείγματος, του νέου τρόπου σκέψης. Τελικά, ο αναβρασμός των ιδεών που γέννησαν το νέο παράδειγμα, καταλαγιάζει και δίνει τη θέση του σε εδραιωμένες ιδέες και νέες βεβαιότητες. Εισέρχονται στη συνείδησή μας ως αυτονόητα δεδομένες αντιλήψεις σχετικά με το πώς πρέπει να γίνονται τα πράγματα και καθίστανται τμήμα μιας νέας κουλτούρας.

Σελ. 113

Ο Nicolaus Copernicus (1473-1543) αναρωτήθηκε: κι αν δεν ήταν ο ήλιος που περιστρεφόταν γύρω από τη γη; Κι αν ήταν η γη που γύριζε γύρω από τον ήλιο; Αυτή η απρόσμενη ιδέα έλυσε διά μιας πολλά από τα παλιά προβλήματα που στοίχειωναν τους αστρονόμους. Ο ηλιοκεντρισμός είχε μόλις αναδυθεί. Αργότερα ο Johannes Kepler (1571-1630) κατέδειξε πως οι πλανήτες δεν κινούνταν σε κύκλους αλλά σε ελλειπτικές τροχιές, ένα φαινόμενο που ο Isaac Newton (1643-1727) επρόκειτο να εξηγήσει με βάση τις συνέπειες της βαρυτικής έλξης.  
Ο Galileo Galilei (1564-1642) ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τον ηλιοκεντρισμό του Κοπέρνικου. Το τηλεσκόπιό του έδωσε τη δυνατότητα στους επιστήμονες να ξεκινήσουν να βλέπουν την αλήθεια των κοπερνίκειων θεωριών και οι ιδέες άρχισαν να εδραιώνονται.
Ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος και ο Κέπλερ δεν έλυσαν ένα παλιό πρόβλημα, έκαναν μια νέα ερώτηση και μ’ αυτό τον τρόπο άλλαξαν ολόκληρη τη βάση πάνω στην οποία είχαν δομηθεί οι παλιές ερωτήσεις. Οι παλιές θεωρίες αποδείχτηκαν λανθασμένες διότι οι προϋποθέσεις πάνω στις οποίες είχαν βασιστεί ήταν εσφαλμένες. Είχαν χτιστεί σε λανθασμένη ιδεολογία. Όσο αυτή η συνειδητοποίηση εξαπλωνόταν, τόσο οδηγούσε σε μια νέα πνευματική εποχή, σε ένα νέο παράδειγμα.

Σελ. 119

Ο ορθολογιστής προχωρά μέσα από μια λογική αλληλουχία, χτίζοντας τη μια ιδέα πάνω στην άλλη, όπως χτίζονται οι πλίνθοι πάνω σ’ έναν τοίχο. Κατά παρόμοιο τρόπο και η εμπειρική μέθοδος αναζητά για πρότυπα στα γεγονότα, προτείνοντας κινήσεις από γνωστές αιτίες προς γνωστά αποτελέσματα.
Ο ορθολογισμός και ο εμπειρισμός ήταν οι κινητήριες δυνάμεις του Διαφωτισμού και διέτρεξαν με απρόσκοπτη ορμή την επιστήμη, τη φιλοσοφία και την πολιτική, ανατρέποντας παραδοσιακές μεθόδους σκέψης και διανοίγοντας αχανείς νέες εκτάσεις έξαψης στην επιστήμη, την τεχνολογία και τη φιλοσοφία. Στη συνέχεια, οδήγησαν στη Βιομηχανική Επανάσταση του 18^ου και 19^ου αιώνα καθώς και στη σημερινή κυριαρχία της επιστήμης, σε όλες τις μορφές. Στην πορεία, ένα ράγισμα διαχώρισε τους δύο τρόπους σκέψης που ήταν παλαιότερα σχεδόν αδιαίρετα συναρμοσμένοι: τις τέχνες και τις επιστήμες. 
Το σφιχταγκάλιασμα τεχνών και επιστημών σταδιακά χαλάρωσε, κατά την περίοδο του Διαφωτισμού. Υπήρξε μια ισχυρή αντίδραση, κατά τα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα, η οποία πήρε τη μορφή του Ρομαντισμού. Ενώ ο Διαφωτισμός εκπροσωπούνταν από τους μεγάλους ρασιοναλιστές φιλοσόφους και επιστήμονες, όπως ο Hume, ο Locke και ο Descartes, ο Ρομαντισμός έκανε βήματα με τα σπουδαία έργα καλλιτεχνών, ποιητών και μουσικών, όπως ο Beethoven, ο Schiller, ο Wordsworth, ο Coleridge, ο Byron και ο Goethe. Σε αντίθεση με τους ρασιοναλιστές, οι ρομαντικοί εστίαζαν στην ποιότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και στη φύση της ύπαρξης.

Σελ. 131

Οι απόψεις μας μπορούν να μας σκλαβώσουν ή να μας απελευθερώσουν. Κάποιοι δεν κάνουν ποτέ το πέρασμα και συνεχίζουν να ενδημούν στον παλιό τρόπο σκέψης.
Η ανθρώπινη νοημοσύνη περιλαμβάνει τη δυνατότητα για ακαδημαϊκή δραστηριότητα^. αυτό δεν σημαίνει ότι η νοημοσύνη εξαντλείται στην ακαδημαϊκή δραστηριότητα. Για να εκπαιδεύσουμε ανθρώπους για το μέλλον, πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από την ακαδημαϊκή ψευδαίσθηση και να δούμε τις πραγματικές τους ικανότητες, και το πώς αυτά τα διαφορετικά στοιχεία της ανθρώπινης δυνατότητας ενισχύουν, παρά υποσκάπτουν το ένα το άλλο.  
Όσοι έχουν χαμηλότερες ακαδημαϊκές ικανότητες, ενδέχεται να διαθέτουν άλλες ισχυρότατες ικανότητες, που ίσως να παραμένουν εν υπνώσει.

Σελ. 142

Δεν υπάρχει μάλλον κοινά αποδεκτός ορισμός της νοημοσύνης, αλλά θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε εδώ ότι η νοημοσύνη περιλαμβάνει την ικανότητα να διαμορφώνουμε και να εκφράζουμε τις σκέψεις μας με συνοχή. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε με λέξεις και με αριθμούς. Μπορούμε επίσης να οπτικοποιήσουμε, να σκεφτούμε με ήχους, με κίνηση και με όλους τους τρόπους, με τους οποίους αυτοί οι διαφορετικοί τύποι σκέψης αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Η νοημοσύνη περιλαμβάνει επίσης και την ικανότητα της επιτυχούς ενασχόλησης με τις πρακτικές προκλήσεις της ζωής στον κόσμο. Ο αναπτυξιακός ψυχολόγος Howard Gardner, γνωστός κυρίως για τη θεωρία του περί πολλαπλών ειδών νοημοσύνης, ορίζει τη νοημοσύνη ως την ικανότητα να λύνει κανείς προβλήματα, μέσα σε δεδομένες συνάφειες. … Η νοημοσύνη είναι πολύπτυχη, πλούσια, σύνθετη και ιδιαίτερα πολυσχιδής.

Σελ. 147

Διαφορετικότητα: Ο καθένας μας είναι μια μοναδική στιγμή στην ιστορία, ένα ξεχωριστό μείγμα της γενετικής μας κληρονομιάς των εμπειριών μας και των σκέψεων και αισθημάτων, που υφάνθηκαν εξ’ αυτών και που συγκροτούν τη μοναδική μας συνείδηση.

Σελ. 167

Η φαντασία είναι το πρωταρχικό χάρισμα της ανθρώπινης συνείδησης. Με τη φαντασία, μπορούμε να δρασκελίσουμε το εδώ και το τώρα. Μπορούμε να ξανανταμώσουμε και να αναθεωρήσουμε το παρελθόν. Μπορούμε να αποκτήσουμε διαφορετική οπτική του παρόντος, βάζοντας τον εαυτό μας στο μυαλό των άλλων. Μπορούμε να επιχειρήσουμε να δούμε με τα μάτια τους και να αισθανθούμε με τη δική τους καρδιά. Και με τη φαντασία μας μπορούμε να επισκεφτούμε πολλές εκδοχές του μέλλοντος. Ίσως να μην μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά ενεργώντας με βάση τις ιδέες που παράγονται στη φαντασία μας, μπορούμε να συμβάλλουμε στη δημιουργία του. Η φαντασία μάς απελευθερώνει από τις άμεσες συνθήκες μας και ενέχει τη διαρκή δυνατότητα μεταποίησης του παρόντος.

Καινοτομία είναι η διαδικασία εφαρμογής των νέων ιδεών στην πράξη. Η καινοτομία είναι εφαρμοσμένη δημιουργικότητα. Εξ΄ ορισμού, η καινοτομία σχετίζεται με την εισαγωγή ενός νέου ή βελτιωμένου πράγματος (ή και τα δύο), που τεκμαίρεται ως θετικό. Αν είναι τελικά ή όχι, είναι πάντοτε ζήτημα κρίσης – και η κρίση μπορεί να ποικίλει. Όμως σε γενικές γραμμές η καινοτομία έχει αγαθές προθέσεις.

Σελ. 181

Ο Michael Polanyi κάνει μια διάκριση ανάμεσα στην εστιακή και τη δευτερεύουσα επίγνωση. Ό,τι κι αν κάνουμε, έχουμε επίγνωση των πράξεών μας σε τουλάχιστον αυτά τα δύο επίπεδα. Αν καρφώνεις με σφυρί ένα καρφί πάνω σε ένα κομμάτι ξύλο, εστιάζεις την προσοχή σου στο κεφάλι του καρφιού. Πρέπει επίσης να έχεις επίγνωση, δευτερευόντως, του βάρους του σφυριού και της καμπύλης του χεριού σου. Είναι σημαντικό να είναι σωστά βαλμένη αυτή η σχέση. Αν αρχίσεις να εστιάζεις στο τι κάνει το χέρι σου, είναι πιθανό να χάσεις το καρφί. Ο Polanyi συνεχίζει: «Η δευτερεύουσα επίγνωση και η εστιακή επίγνωση είναι αμοιβαία αποκλειόμενες. Αν ένας πιανίστας μεταθέσει την προσοχή του από το έργο που ερμηνεύει, στην παρατήρηση του τι κάνει με τα δάκτυλά του, καθώς το ερμηνεύει, θα μπερδευτεί και ίσως χρειαστεί να σταματήσει. Αυτό συμβαίνει γενικώς, αν αποσπάσουμε την προσοχή μας από το κέντρο της εστίασής της, προς τα επιμέρους στοιχεία, για τον ρόλο των οποίων είχαμε προηγουμένως δευτερεύουσα μόνο επίγνωση».

Σελ. 186

Οι δημιουργικές ενοράσεις προκύπτουν, όταν συνδυάζονται με απρόβλεπτους τρόπους ή όταν εφαρμόζονται σε προβλήματα ή ζητήματα με τα οποία κανονικά δεν σχετίζονται.
Ο Arthur Koestler το περιγράφει αυτό ως μια διαδικασία αμφίδρομης συνάφειας: όταν συσχετίζουμε ιδέες από διαφορετικά πεδία, που υπό κανονικές συνθήκες δεν συνδέονται, πυροδοτούμε σκέψη όχι μονάχα σε ένα επίπεδο, όπως συμβαίνει με τη συνηθισμένη γραμμική σκέψη, αλλά σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα. Η δημιουργική σκέψη σχετίζεται με τη διάρρηξη των ορίων μεταξύ διαφορετικών πλαισίων αναφοράς.

Σελ. 188

Για να είσαι δημιουργικός πρέπει να εικάζεις, να ερευνάς νέους ορίζοντες και να χρησιμοποιείς τη φαντασία σου.

Σελ. 195

Η δημιουργικότητα στην πράξη δεν σχετίζεται μονάχα με το πώς σκεπτόμαστε, αλλά και με το τι αίσθηση έχουμε για τα πράγματα.

Σελ. 198

Στις φυσικές επιστήμες, τα αισθήματα, η ενόραση, οι αξίες και οι πεποιθήσεις αντιμετωπίζονται ως επικίνδυνοι περισπασμοί – ως θολές φυσαλίδες ενός απείθαρχου νου. Ο David Hume, ηγετική φυσιογνωμία του Διαφωτισμού, το έθεσε ωμά: «Αν, για παράδειγμα, πέσει στα χέρια μας το οποιοδήποτε βιβλίο θεολογίας ή σχολαστικής μεταφυσικής, ας αναρωτηθούμε: περιέχει μήπως κάποια νοητική συλλογιστική σχετική με ποσότητα ή αριθμό; Όχι. Μήπως περιέχει κάποια πειραματική συλλογιστική σχετική με τα στοιχεία της ύλης και την ύπαρξη; Όχι. Ρίξτε το συνεπώς στη φωτιά, διότι δεν μπορεί να περιλαμβάνει τίποτα άλλο πέρα από σοφιστείες και ψευδαίσθηση».  

Σελ. 199

Πείραμα Pavlov: εξαρτημένη αντανακλαστική αντίδραση…

Ο Sigmund Freud (1856-1939) συνέλαβε τον νου ως ένα νοητικό μηχανισμό που εμπλέκει το υποκείμενο με τον έξω κόσμο. Διέκρινε στον άνθρωπο το Εκείνο (είναι οι βασικές ενστικτώδεις ορμές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που λειτουργούν με βάση την αρχή της ευχαρίστησης), το Εγώ (ο ενσυνείδητος νους, που λειτουργεί με βάση την αρχή της πραγματικότητας και διαχειρίζεται τις σκέψεις μας, τις επιτελικές μας λειτουργίες και τις σχέσεις μας με τον κόσμο) και το Υπερεγώ (η θέση των ηθικών αξιών, μια αίσθηση ανώτερου σκοπού, πνευματικότητας και συνείδησης).

Σύμφωνα με τον Φρόυντ, το Εγώ υπάρχει σε μια διαρκή κατάσταση έντασης, διότι αγωνίζεται να διαχειριστεί τις πιο πρωτόγονες παρορμήσεις του Εκείνου, τις ηθικές τάσεις του Υπερεγώ και τις ανταγωνιστικές απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου. Η διατήρηση μιας λογικής σκέψης εξαρτάται από τον έλεγχο των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων αυτών των διαφορετικών ψυχολογικών ορμών. Κατά συνέπεια, η φροϋδική ψυχολογία παρουσιάζει, με πολλούς τρόπους, τα συναισθήματα ως δυνητικές πηγές αναστάτωσης για μια ισορροπημένη προσωπικότητα.

Σελ. 202

Ο Victor Frankl πίστευε πως είναι άγνωστος ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν επικίνδυνα από αυτό που αποκαλούσε «υπαρξιακό κενό»: απώλεια ενός απώτατου νοήματος για την ύπαρξη, ενός νοήματος που να κάνει τη ζωή αξιοβιώσιμη. Σύμφωνα με τον Frankl, «το συνακόλουθο κενό, αυτή η κατάσταση του άδειου εσωτερικού χώρου, είναι σήμερα μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ψυχιατρικής».

Σελ. 203

Συναισθηματική νοημοσύνη (Emotional Quotient). Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει ένα φάσμα προσωπικών και διαπροσωπικών χαρακτηριστικών: ικανότητα αντίληψης και έκφρασης προσωπικών συναισθημάτων, ικανότητα να τα πηγαίνεις καλά με τους άλλους ανθρώπους, να επικοινωνείς με σαφήνεια και με κατανόηση για τον ακροατή, να ανταποκρίνεσαι θετικά και με ευαισθησία στις νέες συνθήκες. Αυτές οι αποκαλούμενες ήπιες «δεξιότητες» αντιμετωπίζονται σήμερα ως κομβικής σημασίας παράγοντες στις παραγωγικές σχέσεις στο σπίτι και την εργασία, και στις αναδυόμενες μορφές ηγετικού στυλ. Άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη είναι πιο πιθανό να αναδυθούν στην κορυφή οργανισμών και να σταθούν ικανοί να οδηγήσουν τους οργανισμούς αυτούς σε ένα άδηλο μέλλον. Είναι δημιουργικοί ηγέτες που είναι πιθανό να εκπαιδεύσουν και να δράσουν συμβουλευτικά προς τους υφισταμένους τους, παρά να τους διευθύνουν, προκειμένου να τους ενθαρρύνουν να ξετυλίξουν τις δικές τους μοναδικές ικανότητες και δεξιότητες.

Σελ. 206

Το συμβατικό ακαδημαϊκό πρόγραμμα μαθημάτων υποτιμά ευρέως τη σημασία της ανάπτυξης των «ήπιων δεξιοτήτων», όπως η ικανότητα για ακρόαση και ενσυναίσθηση. Αυτό δεν αποτελεί σύμπτωση ή παράβλεψη. Είναι δομικό χαρακτηριστικό του ακαδημαϊσμού.
Τα τελευταία 150 χρόνια υπήρξε ένταση μεταξύ των κοσμοαντιλήψεων που πηγάζουν από τον Διαφωτισμό και εκείνων που έχουν βάση τους στον Ρομαντισμό. Ένα κοινό θέμα τους είναι η αφοσίωσή τους στην εξατομίκευση – αν και τα δύο μεγάλα πολιτιστικά κινήματα παρέχουν διαφορετικές οπτικές της διαδικασίας εξατομίκευσης. Ανάλογα με τις οπτικές τους, διακρίνω το «ορθολογιστικό άτομο» και το «φυσικό άτομο». Αμφότερες οι οπτικές τείνουν να τονίζουν τη διάκριση νόησης και συναισθήματος και έχουν διαφορετικές συνέπειες για την εκπαίδευση και τη δημιουργικότητα.

Σελ. 209

Στη νατουραλιστική εξατομίκευση, το ενδιαφέρον είναι στραμμένο όχι μόνο στη διανοητική ανάπτυξη, αλλά και στη συναισθηματική, πνευματική και σωματική καλλιέργεια. Πάνω απ’ όλα, οι νατουραλιστές ήθελαν να απευθύνονται σε ακέραιο παιδί: σώμα, πνεύμα και ψυχή.
Οι νατοτραλιστές ισχυρίζονταν ότι η ακαδημαϊκή εκπαίδευση περιθωριοποιούσε τα αισθήματα, τη διαίσθηση, την αισθαντικότητα και τη δημιουργικότητα – τα ίδια εκείνα ποιοτικά χαρακτηριστικά που καθιστούν τα ανθρώπινα όντα όντως ανθρώπινα.
 

Σελ. 212

Τα αισθήματα είναι μια διαρκής διάσταση της ανθρώπινης συνείδησης. «Είμαι» σημαίνει «αισθάνομαι». Τα αισθήματα περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα υποκειμενικών καταστάσεων, από ήσυχες ενοράσεις μέχρι παράφορες σωματικές ασκήσεις βίας. Σε όλες τις περιπτώσεις, τα αισθήματα είναι μορφές αντίληψης. Το πώς αισθανόμαστε για κάτι είναι έκφραση της σχέσης μας μαζί του. Υπ’ αυτή την έννοια, τα αισθήματα αποτελούν αξιολογήσεις. Για παράδειγμα, η θλίψη για κάποιο θάνατο, ο ενθουσιασμό για κάποια γέννηση, η ευτυχία για κάποια επιτυχία, η κατάθλιψη για μια αποτυχία, η απογοήτευση για μια ανεκπλήρωτη επιθυμία. Βιώνουμε ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων ακριβώς λόγω της πολυπλοκότητας των συλλήψεών μας: των γεγονότων, των άλλων ανθρώπων και του εαυτού μας. Για παράδειγμα, ο φόβος διαφέρει από τον θυμό, διότι το να βλέπεις κάτι ως απειλή διαφέρει από το να το βλέπεις ως ματαίωση. Οι διαφορετικές αυτές συλλήψεις έχουν διαφορετικές συνέπειες, τόσο ψυχολογικά όσο και από την άποψη των συμπεριφορών που γεννιούνται απ’ αυτές.
Σε γενικές γραμμές, τα συναισθήματα είναι έντονες καταστάσεις αίσθησης που περιλαμβάνουν ισχυρή σωματική ανταπόκριση.

Δημόσια Διοίκηση και Δημόσια Πολιτική

Σπανού Καλλιόπη, Δημόσια Διοίκηση και Δημόσια Πολιτική, στο η Δημόσια Διοίκηση στην Ελλάδα, συλλογικός τόμος, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2001, σελ. 172-188

Δημόσια Διοίκηση: Εργαλείο παραγωγής και εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών.

Χαρακτηριστικά της ελληνικής δημόσιας διοίκησης:

1.       Συγκεντρωτική δομή

2.       Ανεπάρκεια διαδικασιών σχεδιασμού και μηχανισμών ελέγχου

3.       ‘Έλλειψη συντονισμού

4.       Στεγανά και δυσκαμψίες

5.       Ποσοτική και ποιοτική ανεπάρκεια προσωπικού

Συγκεντρωτική Δομή

Α) Γεωγραφικός συγκεντρωτισμός (Κέντρο / Περιφέρεια)
Β) Πολιτικός συγκεντρωτισμός (Πολιτική ηγεσία / Διοίκηση)

Αιτίες: α) Παράδοση, β) απλούστερο εργαλείο ελέγχου, γ) ομογενοποίηση της δημόσιας δράσης.

Η συγκεντρωτική δομή αποδυναμώνει τις υποκείμενες διοικητικές μονάδες έναντι των υπερκείμενων. Οι αποδυναμωμένες υποκείμενες μονάδες νομιμοποιούν τη συγκεντρωτική δομή, η οποία ισχυροποιείται και έτσι εδραιώνεται.

Η συγκεντρωτική δομή που οφείλεται στον πολιτικό συγκεντρωτισμό (κυριαρχία της πολιτικής ηγεσίας επι της Διοίκησης) ενισχύει την Αδύναμη Θεσμική Μνήμη. Η τελευταία προκαλεί: α) ασυνέχεια στις πολιτικές επιλογές, β) ανεπαρκή διοικητική τεχνογνωσία, γ) αποσπασματικές αποφάσεις βραχυχρόνιου ορίζοντα.

Χαρακτηριστικά των ελληνικών δημόσιων πολιτικών:

1.       Re-active αντί Pro-active. Μάλιστα η αντίδραση είναι καθυστερημένη.

2.       Η δημόσια πολιτική γίνεται αντιληπτή ως μια Top-down διαδικασία.

3.       Spoil-system: Κομματικές επιρροές στις δημόσιες πολιτικές.

4.       Ασυνέχεια.

5.       Αποσπασματικές αποφάσεις βραχυχρόνιου ορίζοντα (πολυνομία).

6.       Μετάθεση στόχων – Μη απόφαση.

7.       Χάσμα εφαρμογής.

Προτάσεις Βελτίωσης:

1.       Από τη διοίκηση των αρμοδιοτήτων στη διοίκηση των στόχων

2.       Απλούστευση των διαδικασιών αλλά όχι απορρύθμιση

3.       Αξιολόγηση απόδοσης με βάση το παραγόμενο έργο

4.       Κίνητρα και μηχανισμοί υποκίνησης

5.       Κινητικότητα εργαζομένων

6.       Καλή νομοθέτηση: Μελέτη επιπτώσεων όλων των νομοθετικών και κανονιστικών αποφάσεων.

7.       Διαφάνεια, λογοδοσία, συνεργατικό πλέγμα (οριζόντια οργάνωση)   

Σχόλια – γενικές παρατηρήσεις:

o   Απουσία στα υποκείμενα διοικητικά επίπεδα συνολικής εικόνας και γνώσης των απαιτήσεων της διαδικασίας στην οποία οφείλουν να συμβάλουν

o   Όταν οι αποφάσεις λαμβάνονται σε κλειστό κύκλο, γύρω από τους πολιτικούς επικεφαλής και τους συνεργάτες τους, μετά την αποχώρησή τους, αδυνατεί να εξασφαλιστεί η θεσμική μνήμη ενώ εμφανίζεται απροθυμία ανάληψης ευθυνών από τα ανώτατα διοικητικά στελέχη. Έτσι, εμφανίζεται προβληματική η διατήρηση της συνέχειας στις πολιτικές επιλογές καθώς και η ανάπτυξη της διοικητικής τεχνογνωσίας που θα τις στήριζε.

o   Οι αποφάσεις τείνουν να είναι αποσπασματικές και ο συντονισμός προβληματικός

o   Οι επιτελικές λειτουργίες (σχεδιασμός, προγραμματισμός, συντονισμός, εποπτεία) της Διοίκησης, υποβαθμίζονται σε σχέση με τις εκτελεστικές λειτουργίες.

o   Οι αιτίες της υποβάθμισης των επιτελικών λειτουργιών (και των αντίστοιχων διοικητικών μονάδων) συνδέονται με τον μικρό ρόλο που τους απαιτείται ή επιτρέπεται να έχουν στη διαμόρφωση πολιτικής.

o   Η υποβάθμιση του επιτελικού ρόλου των κεντρικών υπηρεσιών ενισχύει με τη σειρά της τον συγκεντρωτισμό. Αφού οι κεντρικές υπηρεσίες περιορίζονται σε εκτελεστικό ρόλο, τείνουν να λειτουργούν συγκεντρωτικά έναντι υποκειμένων επιπέδων διοίκησης.

o   Κατακερματισμός δομών, ανεπαρκής επικοινωνία, στεγανά και συγκρούσεις αρμοδιοτήτων εμφανίζονται ως συνήθη προβλήματα της οργανωτικής διάρθρωσης της ελληνικής διοίκησης.

o   Οι δημόσιες πολιτικές περιορίζονται σε εξαγγελία γενικών στόχων με ανεπαρκή μελέτη της εξειδίκευσής τους και των συνθηκών υλοποίησής τους. Οι συχνές τροποποιήσεις του νομικού πλαισίου υπονομεύουν τη νομιμοποίησή τους και τις καθιστούν ευάλωτες σε ευκαιριακές εκδηλώσεις πιέσεων και παρακάμψεων εκ μέρους ποικίλων συμφερόντων.

o   Η αντιπαλότητα και η πόλωση συνυπάρχει με την αποδοχή του συντεχνιακού συμφέροντος και την αδιαφάνεια, ενώ ο ορθολογικός προγραμματισμός επισκιάζεται από ιδεολογικές διαμάχες.

o   Η υποβάθμιση των επιτελικών λειτουργών (σχεδιασμός, προγραμματισμός, συντονισμός, εποπτεία) αναπόφευκτα οδηγεί σε πολιτικές (δράσεις- ενέργειες) που απαντούν σε προβλήματα (reactive) περισσότερο παρά τα προβλέπουν (proactive).    

«Σε κάθε εθνική έννομη τάξη, οι σχετικοί κανόνες δημιουργούν ένα μικτό σύστημα, το οποίο, τουλάχιστον για μια περίοδο, θεωρείται ως το πιο καλά προσαρμοζόμενο στις συνθήκες που επικρατούν. Οι συνθήκες αυτές διαμορφώνονται με την επίδραση διαφόρων παραγόντων, όπως είναι τα ιστορικά γεγονότα και η παράδοση, το πολιτικό σύστημα, τα κοινωνικά, οικονομικά ακόμη και γεωγραφικά δεδομένα, η πολιτική ωριμότητα του λαού, οι θεωρητικές αντιλήψεις, η νομολογία των δικαστηρίων, οι συνδικαλιστικές διεκδικήσεις κ.λπ. Κάθε φορά η λύση που εφαρμόζεται θεωρείται, ότι έχει μόνο πλεονεκτήματα. Όλες όμως οι λύσεις έχουν και μειονεκτήματα, που εμφανίζονται κατά την εφαρμογή τους. Άλλωστε, ένα στοιχείο που θεωρείται πλεονέκτημα σε μια χώρα και σε μια περίοδο, σε άλλη χώρα και σε άλλη περίοδο μπορεί να αποτελεί μειονέκτημα» [1]

Διοικητικό Όργανο: Οργανωτική «μονάδα» που αποτελεί αυτοτελές υποκείμενο αρμοδιοτήτων.

Φορέας διοικητικού οργάνου: Φυσικό πρόσωπο (ατομικό ή συλλογικό)

Το Όργανο διαφέρει από τον Φορέα του στο ότι, ενώ, το πρώτο είναι απρόσωπο και συνεχές, ο δεύτερος είναι συγκεκριμένος και χρονικά περιορισμένος. Οι αρμοδιότητες που ασκεί ο φορέας του οργάνου, ως φυσικό πρόσωπο, δεν είναι «δικές του» αλλά του οργάνου του οποίου είναι φορέας.

Αρμοδιότητα: είναι η νομιμοποίηση ενός διοικητικού οργάνου, να προβαίνει κατά αποκλειστικότητα και κατά ορισμένο τρόπο και τύπο σε ορισμένες ενέργειες που παράγουν έννομα αποτελέσματα αναφερόμενα στο κράτος ή στο Δημόσιο Οργανισμό.

Καθήκον: Το καθήκον σχετίζεται με τις πράξεις και τις ενέργειες που εκδηλώνει το όργανο, στο πλαίσιο άσκησης της αρμοδιότητας. Επομένως ο όρος «αρμοδιότητα» διαφέρει από τον όρο «καθήκον» στο ότι ο πρώτος αφορά στην εξουσιοδότηση του οργάνου να ενεργεί, ενώ ο δεύτερος στην υποχρέωση εκδήλωσης των ενεργειών.

---

[1] Επ. Σπηλιωτόπουλος, Βασικοί θεσμοί δημοσιοϋπαλληλικού δικαίου, εκδ. 1^η, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1984, σ.23.